Ο αφορισμός του "Χομεϊνι" της Μακεδονίας Καντιώτη στον Θώδωρο Αγγελόπουλο

16/12/1990: Εξω από τη Μητρόπολη Φλώρινας οι πιστοί του Καντιώτη καταδικάζουν τον «άθεο»και «ακόλαστο» Θόδωρο Αγγελόπουλο (φωτογρ.: Χ. Μπίλιος)

«Τι φοβερή φωνή που έχει. Τι ένταση για γέρο άνθρωπο! Θα μπορούσε να παίξει δραματικούς ρόλους με απαιτήσεις», δήλωνε στην «Ε», στις 17 Δεκεμβρίου του 1990, ο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι.
Δεν έκανε κομπλιμέντα σε κάποιο Ελληνα συνάδελφό του ο Ιταλός σταρ, που είχε έρθει στην Ελλάδα για να πρωταγωνιστήσει στο «Μετέωρο βήμα του πελαργού» του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Για τον τότε μητροπολίτη Φλωρίνης Καντιώτη εξέφραζε ευγενικά την άποψή του. Κι ας τον είχε μόλις αφορίσει, μαζί με τον σκηνοθέτη, τους ηθοποιούς και τεχνικούς της ταινίας, αλλά και τους δύστυχους ντόπιους, που θα έκαναν στα γυρίσματα κάνα μεροκάματο.

Γνωστή η ιστορία. Αν σήμερα μας φαίνεται απίστευτη, στην Ελλάδα του 1990 ο πρώην μητροπολίτης, που πέθανε σε ηλικία 104 χρόνων, είχε εγκαθιδρύσει στην επικράτειά του φονταμενταλιστικό καθεστώς, πολύ πριν η λέξη «Ταλιμπάν» μπει στο λεξιλόγιό μας. Κάποια στιγμή έμπλεξε στα δογματικά δίχτυα του και ο διεθνής Ελληνας σκηνοθέτης, που δεν είχε σκοπό για χάρη του να πάψει να γυρίζει ταινίες στη Φλώρινα.Το χρονικό του αφορισμού είναι το εξής, για όλα φταίει το σενάριο.

Ο Μαστρογιάνι, με τα ρούχα του ρόλου του, περπατάει απτόητος στη Φλώρινα κάτω από το πλακάτ του Καντιώτη (φωτογρ.: Χ. Μπίλιος)

Με κάποιο μυστήριο τρόπο έφτασε στα χέρια του Καντιώτη το σενάριο της ταινίας. Κάτι το μήνυμά της (Ελληνας πολιτικός εγκαταλείπει τη Βουλή και εξαφανίζεται στα σύνορα της χώρας, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, σε καταυλισμό παράνομων μεταναστών), κάτι μια ερωτική σκηνή μεταξύ νεαρής μετανάστριας και Ελληνα δημοσιογράφου (που τελικά δεν γυρίστηκε ποτέ), ο Καντιώτης, που εκτός από θρήσκος ήταν και εθνικιστής και έβλεπε παντού Σκοπιανούς πράκτορες, εξεμάνη με τον Αγγελόπουλο. Τον απείλησε αμέσως με αφορισμό.

Ο σκηνοθέτης ήξερε, φυσικά, τι σημαίνει να γυρίζεις ταινίες σε δυσκολότερες εποχές - στον «Θίασο» επί χούντας είχε την αστυνομία στο κατόπι του. Αλλα δεν άφησε έτσι την υπόθεση. Δημιούργησε διεθνές θέμα. Ο Ακίρα Κουροσάβα από την Ιαπωνία τού έστειλε μήνυμα συμπαράστασης. Δόθηκε συνέντευξη Τύπου στην Αθήνα, πολύ πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα. Στο πλευρό του Αγγελόπουλου, εκτός από τον σταρ Μαρτσέλο, στάθηκαν σύσσωμο το ΠΑΣΟΚ και η Αριστερά (στην κυβέρνηση ήταν τότε ο Μητσοτάκης, στο υπουργείο Πολιτισμού ο Τζαννής Τζαννετάκης). Μελίνα, Γιώργος Παπανδρέου, Λαλιώτης, Μπένος, Κύρκος, Κωνσταντόπουλος, Δαμανάκη, Λιάνης, όλοι έδωσαν το «παρών». Πίσω στη Φλώρινα οι κομματικές οργανώσεις των αριστερών κομμάτων προσπαθούσαν να κρατήσουν ψηλά την αξιοπρέπεια της ντόπιας κοινωνίας, που ήδη είχε πληρώσει βαρύ φόρο στη μισαλλοδοξία του μητροπόλιτη της.Καμπάνες, σημαίες και συλλαλητήριο.

    ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στα γυρίσματα με τον Γιώργο Λιάνη και τον γιο του, Αλέξανδρο  

Οταν ο Αγγελόπουλος, μέσα Δεκεμβρίου του 1990, ανέβηκε στη Φλώρινα για γυρίσματα, το κλίμα ήταν εφιαλτικό. Η πόλη είχε γεμίσει μαύρες σημαίες, πλακάτ και καρικατούρες, στις οποίες ο σκηνοθέτης κρατούσε σε σακούλι τα 600 εκατ. που είχε πάρει από την ελληνική Πολιτεία και την Ευρώπη του Διαβόλου, και οι λέξεις «αναρχία, ανθελληνισμός, αθεΐα, ακολασία» τον περιέβαλαν. Καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα. Σημαίες ανέμιζαν. Εμβατήρια ακούγονταν. Αυτοκίνητα με ντουντούκες γυρνούσαν στους παγωμένους δρόμους και καλούσαν τον κόσμο σε συλλαλητήριο και στην τελετή αφορισμού στη μητρόπολη.

Ο Τεό και οι άνθρωποί του στη Φλώρινα αντεπιτίθενται: από αριστερά προς τα δεξιά: Α. Σακελλαρίου, Δ. Πουλικάκος, Μ. Καραπιπέρης, Γρ. Πατρικαρέας, Μ. Μαστρογιάνι, Δ. Χρυσικού

Το απόγευμα της 16ης Δεκεμβρίου χίλια άτομα, ανάμεσά τους και πολλοί νέοι, μαζεύτηκαν μπροστά στον μητροπολιτικό ναό της Φλώρινας, σε απόσταση λίγων μέτρων από το εντυπωσιακό σκηνικό που είχε ήδη στήσει ο αείμνηστος Μικές Καραπιπέρης, και άκουσαν τον παραληρηματικό λόγο του Καντιώτη. «Θα πέσουν κεραυνοί», φώναζε με όλη τη δύναμή του ο 84χρονος τότε μητροπολίτης. Το κρύο ήταν αφόρητο, αλλά το μίσος που ένιωθες στην ατμόσφαιρα σε περόνιαζε περισσότερο. Λίγες ώρες νωρίτερα, ένας αποφασιστικός Αγγελόπουλος είχε διασχίσει, πάντως, την άδεια πόλη συνοδευόμενος από συνεργάτες του και πολλούς δημοσιογράφους, Ελληνες και ξένους, για να πάει σε μια αντι-συγκέντρωση δημοκρατίας και ελευθερίας που είχε οργανωθεί στον κινηματογράφο «Ελληνίς».

Την επόμενη μέρα είχε σειρά ο «αφορισμός.Ας σημειωθεί ότι έγκυροι πανεπιστημιακοί θεολόγοι είχαν αποφανθεί ότι ήταν και αφορισμός-παρωδία, αφού ο Καντιώτης δεν είχε τη σύμφωνη γνώμη των 2/3 της Ιεραρχίας. Οχι, φυσικά, ότι αν ήταν έγκυρος θα είχαν... πιάσει τόπο όλα αυτά τα ανατριχιαστικά «ιερά κείμενα», που άκουσα να διαβάζει ο Καντιώτης από τον άμβωνα, κρυμμένη πίσω από μια κολόνα του ναού κι ενώ οι πιστοί έψελναν ομαδικά «αφορεσμένοι, αφορεσμένοι». Τουλάχιστον ο Καντιώτης τούς έδωσε ένα περιθώριο. Αν μετάνιωναν μέσα σε δύο χρόνια, ο αφορισμός τους θα ήρετο. Απ' ό,τι ξέρουμε, όλοι τους το ίδιο αγύριστο κεφάλι κράτησαν. Ανάμεσά τους και ο 86χρονος Κων. Παπαλαζαρίδης, κομπάρσος στην ταινία. Οταν λίγους μήνες αργότερα έφυγε από τη ζωή, ο παπάς του χωριού του αρνιόταν να τον θάψει.

Κι ενώ στη Μητρόπολη Φλώρινας εκτυλισσόταν το θρησκευτικό θρίλερ, ο Αγγελόπουλος, ο Αρβανίτης, ο Μαστρογιάνι, ο Γρηγόρης Πατρικαρέας, η Δώρα Χρυσικού και όλοι οι άλλοι είχαν πιάσει δουλειά στο γειτονικό και χιονισμένο Αμύνταιο. «Αφορισμός κάτω από τέτοιους όρους είναι τιμή», δήλωνε ο σκηνοθέτης.

Η ταινία γυρίστηκε κανονικά, ταξίδεψε στις Κάνες και σε όλο τον κόσμο. Η αμέσως επόμενή του, το διάσημο και αριστουργηματικό «Βλέμμα τού Οδυσσέα», που πήρε και το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάνες, ξεκινούσε με μία από εκείνες τις μεγαλειώδεις σκηνές που μόνον ο Τεό μπορεί να γυρίσει. Μια αναπαράσταση του συλλαλητηρίου τού Καντιώτη στη Φλώρινα.