Ο Ιδιόρρυθμος κόσμος του σκηνοθέτη Roy Andersson

Σε κανένα από όσους γνωρίζουν δεν έκανε έκπληξη η νίκη του σουηδού σκηνοθέτη Roy andersson στην 76η Μόστρα της Βενετίας του Αργυρός Λέοντας Καλύτερης Σκηνοθεσίας. Ένας κόσμος συναρπαστικός όσο και ιδιόρρυθμος, γεμάτος σουρεαλιστικές εικόνες και ήρωες χαμένους στις υπαρξιακές τους αναζητήσεις, είναι ο κόσμος του σκηνοθέτη Roy andersson.

  

Με αφορμή αυτή τη νίκη θά κάνουμε μία αναδρομή στην την πορεία του, μέχρι στιγμής.

Its Not Easy Being Human - The Living Painting Of Roy Andersson

Ως σκηνοθέτης και σεναριογράφος ξεκίνησε το 1967 να γυρίζει ταινίες μικρού μήκους και ταινίες τεκμηρίωσης (ντοκυμαντέρ). Παράλληλα το 1970, γύρισε την ταινία «Μια ερωτική ιστορία», στην οποία εξύμνησε τα συναισθήματα του έρωτα στην εφηβεία.Έχει γυρίσει μέσα σε 50 χρόνια μόνο 6 ταινίες τεκμηρίωσης (ντοκυμαντερ) και 6 μεγάλου μήκους.

Απο τις ταινίες τεκμηρίωσης (ντοκυμαντέρ) θα ήθελα να σταθώ μόνο στην τελευταία του του 1991 “ ο κόσμος της δόξας “ και να περιγράψω την αρχική σκηνή:

Οι άνδρες με τα γκρι κουστούμια, στέκονται πίσω από το φορτηγό ενώ παρακολουθούν γυναίκες, άνδρες και παιδιά να στοιβάζονται απρόθυμα μέσα σε αυτό. Οι άνθρωποι μπαίνουν γυμνοί και φοβισμένοι. Το κλάμα ενός παιδιού, τρυπάει τα αυτιά αλλά όχι και τις συνειδήσεις των παρευρισκομένων, που συμμετέχουν ενεργά στο δράμα των συνανθρώπων τους. Ένας από αυτούς κλωτσάει τη ράμπα νευρικά, για να επισπεύσει τη διαδικασία. Τελικά, οι μεγάλες πόρτες του φορτηγού κλείνουν. Ο ίδιος νευρικός άνδρας, τοποθετεί τον σωλήνα της εξάτμισης μέσα στο στόμιο εξαερισμού. Είναι ειδική κατασκευή για να δηλητηριάσει με τα καυσαέρια όσους βρίσκονται εγκλωβισμένοι στην καρότσα. Το όχημα μαρσάρει και ξεκινά. Ακούγονται κραυγές αλλά οι κουστουμαρισμένοι δεν αντιδρούν. Μόνο ένας γυρίζει το κεφάλι του και κοιτά το φακό. Σε λίγο όλοι φεύγουν. Καμία αντίδραση. Κανένας διάλογος. Μόνο ενοχική σιωπή.  Είναι ένα σκληρό κατηγορώ για τους γραφειοκράτες της Ευρώπης που εστιάζει, σε όσους έχουν καταφέρει να συμβιώνουν με τις ενοχές και τη σιωπή, κυρίως σε θέματα ηθικής και ανθρωπιάς. Το δραματικό στιγμιότυπο, παραπέμπει στα ναζιστικά βασανιστήρια του Άουσβιτς. Ο Άντερσον, δημιούργησε εσκεμμένα αυτή την αίσθηση. Όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξη του: «Προσπαθώ πολύ σκληρά να δείξω πως είναι να είσαι άνθρωπος»....

Η τριλογίας που τον καθιέρωσε κράτησε σε 14 χρόνια. Αυτές οι τρεις ταινίες που εξερευνούν την ανθρώπινη φύση, η κάθε μια με μοναδικό τρόπο. Ξεκινάει το 2000, με την ταινία «Τραγούδια από το δεύτερο όροφο». Ένα κινηματογραφικό ποίημα, εμπνευσμένο από τον περουβιανό ποιητή Cesar Vallejo, που πραγματεύεται την ανθρώπινη ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία. Βλέπουμε τους μηχανισμούς μια πόλης να σταματούν να λειτουργούν και να αυτοκαταστρέφονται. Έτσι, οι πολίτες της γυρνούν πίσω, σε φόβους και προκαταλήψεις του Μεσαίωνα. Ο συντηρητισμός τους κάνει να νιώθουν ασφαλείς και με αυτό τον τρόπο θεωρούν ότι προστατεύονται. Ανεξήγητα γεγονότα καθημερινής τρέλας κατακλύζουν μια πόλη, οι άρχοντες της οποίας θυσιάζουν μια παρθένα για να ξορκίσουν το κακό. Μέσα σ' αυτό το χάος, ο Καρλ, ο ήρωάς μας, αντιλαμβάνεται πόσο παράλογος είναι ο κόσμος και πόσο δύσκολο είναι να είσαι άνθρωπος.

Η δεύτερη ταινία ήρθε το 2007. Το «Εσείς οι ζωντανοί» κατέκτησε το βραβείο της επιτροπής του φεστιβάλ των Καννών. Η ταινία χαρακτηρίστικε μοναδική με τον τρόπο που χτίστηκε από το Roy Andersson και που χρειάστηκε τέσσερα χρόνια να ολοκληρωθεί χρόνια .  Κέρδισε το βραβείο της κριτικής επιτροπής στις Κάννες και πέντε βραβεία Guldbagge στη Σουηδία για την καλύτερη ταινία, κατεύθυνση, κινηματογραφία, σενάριο και ήχο.

Η ταινία απαρτίζεται από σαράντα έξι μακρόχρονες φωτογραφίες, παντρεύοντας τη σκληρή, ζοφερή κοινωνική κριτική με την παράνοϊα και τον σουρεαλισμό.Κάποιοι από τους χαρακτήρες μας κοιτούν και παραπονιούνται κατ’ ευθείαν σε εμάς. Το «You The Living» αναφέρεται στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αφορά το μεγαλείο και την αθλιότητά της, την χαρά και την λύπη της, την αυτοπεποίθηση και τις αγωνίες της. Μια ύπαρξη για την οποία θέλουμε να γελάσουμε ή να κλάψουμε. Η ταινία είναι απλά μια τραγική κωμωδία ή μια κωμική τραγωδία για εμάς.

Το 2014 επιστρέφει με ένα ακόμα φιλοσοφικό ταξίδι. Στην ταινία του «Ένα περιστέρι έκατσε σε ένα κλαδί, συλλογιζόμενο την ύπαρξη του», ο σκηνοθέτης θέλει και πάλι να εξερευνήσει την ανθρώπινη υπόστασή, αυτή τη φορά, παίζοντας με την πραγματικότητα και τη φαντασία. Μας αφυπνίζει, κάνοντάς μας να σκεφτούμε πώς όταν απομονώνουμε τον εαυτό μας από τους άλλους χάνουμε, καθημερινά, δικά μας κομμάτια, χωρίς να μπορούμε να προσχωρήσουμε παρακάτω. Η ταινία κέρδισε το Χρυσό Λέοντα στο φεστιβάλ της Βενετίας. Την ίδια χρονιά, o Roy Andersson ήταν ένας από τους σκηνοθέτες που τιμήθηκαν με αφιέρωμα, από το 55 ο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και έτσι, το κοινό συμπεριλαμβανομένου και εμού είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει 5 ταινίες του.

Οσο αναφορά το «About Endlessness» του 2019 ο Roy Andersson σε διάρκεια μόλις 76 λεπτά σου φτιάχνει το σύμπαν. Ο σπουδαίος Σουηδός σκηνοθέτης μοιάζει με το υστερόγραφο της δικής του υπέροχης τριλογίας για την ανθρώπινη κατάσταση, ένα μικρό δείγμα ενός μεγάλου σινεμά.Κάθε πλάνο, κάθε σκηνή και κάθε βινιέτα είναι από μόνο του μια ιστορία, ένας πίνακας ζωγραφικής που παίρνει ξαφνικά ζωή, όλα μαζί, όμως, συνθέτουν το μεγάλο αφήγημα της ανθρώπινης κατάστασης, χωρίς αρχή και τέλος, μια συνεχής ροή από μικρές, καθημερινές, παράλογες, σουρεαλιστικές και υπέροχες στιγμές, όπου το ασήμαντο και το σπουδαίο, η χαρά και η λύπη, η ποίηση και η ματαιότητα της ύπαρξης μπλέκονται διαρκώς.

Υπό τους ήχους μιας άριας από τη Νόρμα του Μπελίνι, ένα ζευγάρι ερωτευμένων αιωρείται πάνω από μια βομβαρδισμένη Κολωνία. Ενας Καθολικός ιερέας έχει χάσει την πίστη του και αποτείνεται απελπισμένος σε έναν ψυχίατρο, ο οποίος όμως βιάζεται και θέλει να προλάβει το λεωφορείο. Τρία κορίτσια σταματούν έξω από έναν καφέ και χορεύουν ανέμελα. Ο Χριστός ξανασταυρώνεται στους δρόμους μιας γειτονιάς. Ενας πατέρας σταματάει μες στη βροχή για να δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών της κόρης του καθ’ οδόν σε ένα πάρτι. Μια γιαγιά φωτογραφίζει τον εγγονό της. Ενας ανάπηρος πολέμου ζητιανεύει σε ένα σταθμό. Ενας ηττημένος στρατός οδηγείται σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ηττημένος από την Ιστορία ο Χίτλερ περιμένει το τέλος. Μια γυναικεία φωνή αφηγείται με voice over λυρικά και υπαινικτικά, σαν άλλη Σεχραζάντ, όλες αυτές τις ιστορίες και πολλές ακόμα, που συνεχίζονται, διακόπτονται ή μένουν μετέωρες.